Lúa cỏ từ đâu mà có?

Nguồn gốc phát sinh của lúa cỏ vẫn chưa xác định rõ ràng và một số giả thuyết được đề xuất qua những nghiên cứu về tiến hóa của lúa cỏ. Có một số thông tin cho rằng lúa cỏ có nguồn gốc từ lai tạp trong tự nhiên giữa các loài lúa trồng (Oryza sativa L.) và lúa hoang như Oryza rufipugon, Oryza officinalis và Oryza nivara. Tuy nhiên lúa cỏ cũng có thể phát sinh từ sự tiến hóa của lúa hoang, lúa địa phương; hoặc sự thoái hóa của lúa trồng. Một giả thuyết khác chưa được nghiên cứu về sự phát sinh của lúa cỏ do sự lai tạo nhân tạo không có chủ đích giữa lúa trồng và lúa hoang, hoặc lúa địa phương với lúa hoang để cải thiện đặc tính giống lúa, đã tạo ra những con lai không như ý muốn.

Hình. Sơ đồ phác họa một số giả thuyệt về nguồn gốc và sự phát sinh (hình trái) và quá trình tiến hóa của lúa cỏ (nguồn: Sato YI, 2000) 

Theo De-Wet và Harlan (1975), lúa cỏ có khả năng xuất phát từ chọn lọc và thích nghi của lúa hoang trong hệ sinh thái sản xuất nông nghiệp. Ở những nơi không có sự hiện diện của lúa hoang, lúa cỏ có thể phát sinh từ lúa trồng thông qua những đột biến có tính thích nghi và sự tích tụ của các đột biến có lợi cho chúng trong quá trình thoái hóa của lúa trồng trong tự nhiên. Sự lẫn tạp trong hạt giống lúa trồng và lúa hoang cũng được cho là nguồn gốc phát sinh của lúa cỏ ở những nơi không phải là khởi nguyên của cây lúa như Brazil và Ý. Một giả thuyết khác cho rằng việc “lai tạo hoặc tạp giao ngẫu nhiên (gene flow)” giữa lúa trồng và lúa hoang, và/hoặc lại tạo giữa các giống lúa trồng dẫn đến sự phát sinh của lúa cỏ. Các nghiên cứu phân loại về nguồn gốc tiến hóa dựa trên cơ sở di truyền cho thấy giả thuyết về sự phát sinh của lúa cỏ từ lai tạo, tạp giao và sau đó là sự thoái hóa của quần thể lúa trồng. Trong các nghiên cứu gần đây nhất dựa trên những đặc tính về di truyền, phân tích isozyme,  gen nôm học và sinh học phân tử cho thấy lúa cỏ nhiều khả năng phát sinh từ quá trình thoái hóa để thích nghi trong tự nhiên từ lúa trồng (de-dosmetication), từ lai tạo giữa các giống japonica, tạp giao ngẫu nhiên hoặc(gene flow) do lai tạo không chủ đích giữa lúa hoang và lúa trồng (Nadir et al., 2017).

Phân bố ở đâu?

Hình 1. Sự hiện diện lúa cỏ ở các quốc gia trên thế giới (chấm đỏ). – (Nguồn: Nadir et al., 2017)

Tài liệu tham khảo:

Nadir S, Xiong H-B, Zhu Q, Zhang X-L, Xu H-Y, Li J, Dongchen W, Henry D, Guo X-Q, Khan S, et al (2017) Weedy rice in sustainable rice production. Agron Sustain Dev 37: 46

De Wet JMJ, Harlan JR (1975) Weeds and Domesticates: Evolution in the man-made habitat. Econ Bot 29: 99–108.

Sato YI (2000) Origin and evolution of wild, weedy and cultivated rice. Wild and weedy rice in rice ecosystems in Asia-review, IRRI